ဘာေၾကာင့္ၾကက္ေတ ေခ်းစိမ္းပါၾကသလဲ

ဘာေၾကာင့္ ၾကက္ေတြ ေခ်းစိမ္း ပါၾကသလဲ?

30 APRIL 2017 · PUBLIC

ၾကက္လည္လိမ္ေရာဂါျဖစ္ရင္ ေခ်းစိမ္းပါတယ္ဆိုတာ ၾကက္ေမြးသူေတြသိထားၾကပါတယ္။ လည္လိမ္ မျဖစ္ေပမဲ့ ၾကက္ေတြ အစိမ္းေရာင္ ၀မ္းသြားတာကိုလဲ ေတြ႕ဖူးၾကမွာပါ။

ၾကက္ငွက္တုပ္ေကြး ျဖစ္တဲ့ၾကက္ေတြလဲ အစိမ္းေရာင္ ၀မ္းသြားတယ္ ဆိုၾကတဲ့အတြက္ ၾကက္ၿခံထဲမွာ အစိမ္းေရာင္ ေခ်းပံုေတြ ေတြ႕လာရင္၊ အထူးသျဖင့္ မိႈင္ကုပ္ အစာစားပ်က္ၿပီး အေသေပ်ာက္ ေတြ႕လာရင္ ၾကက္ငွက္တုပ္ေကြး ၀င္ေနသလားလို႔ သံသယျဖစ္ၾက၊ ထိတ္လန္႔ၾကတာ ေတြ႕ေနရပါတယ္။

ၾကက္ေခ်း ဘာေၾကာင့္ စိမ္းသလဲ ဆိုတဲ့အေျဖကို ေျပာၾကည့္ရေအာင္။

ၾကက္ေခ်းမွာ အျဖဴေရာင္အပိုင္းဟာ အစာေခ်ၿပီးထြက္လာတဲ့ပစၥည္းမဟုတ္ေၾကာင္း၊ ေက်ာက္ကပ္က စြန္႔ထုတ္လိုက္တဲ့ ဆီးရည္ ဆီးႏွစ္ သာျဖစ္ေၾကာင္း ေျပာျပဖူးပါတယ္။ ၾကက္ေခ်းမွာပါတဲ့ အစိမ္းေရာင္အပိုင္း လဲ ေက်ာက္ကပ္ကထြက္လာတဲ့ ဆီးပါ။ ေသြးထဲမွာပါတဲ့ အစိမ္းေရာင္ရွိတဲ့ အညစ္အေၾကးပစၥည္းတစ္မ်ိဳးကို ေက်ာက္ကပ္ကတဆင့္ ျပင္ပကို စြန္႔ထုတ္တဲ့ အတြက္ ေခ်းစိမ္းပါတယ္ဆိုတာျဖစ္လာတာပါ။

ေသြးေႏြးသတၲ၀ါေတြမွာ ရွဴသြင္းလိုက္တဲ့ေလထဲက ေအာက္စီဂ်င္ ကို ခႏၶာကိုယ္အႏွံ႔ သယ္ပိုးေပးၿပီး ကိုယ္တြင္းမွာ ထြက္ေပၚလာတဲ့ ကာဘြန္ဒိုင္ေအာက္ဆိုက္ကို ရွဴထုတ္တဲ့ေလကတဆင့္ စြန္႔ထုတ္ေပးတဲ့ အလုပ္ကို ေသြးထဲမွာပါတဲ့ ေသြးနီဥေတြက လုပ္ေဆာင္ေပးတာပါ။ ဒီလိုလုပ္ငန္းကို စြမ္းအားျပည့္ စဥ္ဆက္မျပတ္ လုပ္ေဆာင္ႏိုင္ဖို႔အတြက္ ေသြးနီဥအသစ္ေတြ ထုတ္လုပ္ေပးေနရသလို၊ သက္တမ္းရင့္သြား (အိုသြား) တဲ့ ေသြးနီဥေတြကို ဖယ္ရွားရွင္းလင္းေပး ၾကရပါတယ္။

ေသြးနီဥေတြ ေပါက္ကြဲ ပ်က္စီးတဲ့ျဖစ္စဥ္မွာ၊ အနီေရာင္ကိုျဖစ္ေစတဲ့ hemoglobin ၿပိဳကြဲၿပီး ထြက္လာတဲ့ heme ေခၚတဲ့ သံဓါတ္ပါတဲ့အပိုင္း ဆက္ၿပီးၿပိဳကြဲတဲ့အခါ အစိမ္းေရာင္ရွိတဲ့ biliverdin ဆိုတဲ့ ပစၥည္းျဖစ္ေပၚလာပါတယ္။ ႏို႔တိုက္သတၲ၀ါ ေတြမွာ အသည္းနဲ႔ တျခား တစ္သွ်ဴးေတြမွာရွိတဲ့ biliverdin reductase ဆိုတဲ့ enzyme က biliverdin ကို အ၀ါေရာင္ ရွိတဲ့ bilirubin အျဖစ္ကို ေျပာင္းေပးႏိုင္ပါတယ္။ bilirubin ဟာ သည္းေခ်ရည္ရဲ႕ အေရာင္ဆိုးေဆးအေနနဲ႔ အူထဲကို စြန္႔ထုတ္ပါတယ္။ အသည္းေရာင္ေရာဂါျဖစ္တဲ့အခ်ိန္မွာ ဒီလိုစြန္႔ထုတ္တဲ့အလုပ္ ေကာင္းေကာင္းမလုပ္ႏိုင္တဲ့အတြက္ ေသြးထဲမွာ bilirubin သိပ္မ်ားလာၿပီး jaundice ေခၚ အသား၀ါေရာဂါ လကၡဏာကို ျဖစ္ေစပါတယ္။

ၾကက္ငွက္ေတြမွာ biliverdin reductase ဆိုတဲ့ enzyme ခ်ိဳ႕တဲ့ေနတဲ့အတြက္ အစိမ္းေရာင္ biliverdin အဆင့္မွာတင္ ရပ္သြာပါတယ္။ biliverdin ကို သည္းေခ်ရည္နဲ႔အတူ အူလမ္းေၾကာင္းထဲကို စြန္႔ထုတ္ပါတယ္။

ၾကက္ငွက္ေတြမွာ အေၾကာင္းတစ္ခုခုေၾကာင့္ အသည္း ထိခိုက္ပ်က္စီးမႈ ျဖစ္ေပၚတဲ့အခါ အျပည့္အ၀ မစြန္႔ထုတ္ႏိုင္တဲ့ အတြက္ ေသြးထဲမွာ biliverdin မ်ားလာပါတယ္။ မ်ားေနတဲ့ biliverdin ကို ေက်ာက္ကပ္က ဆီး အေနနဲ႔ စြန္႔ထုတ္ ပါတယ္။ ၾကက္ရဲ႕ ပံုမွန္ အျဖဴေရာင္ အနယ္အႏွစ္ေတြပါတဲ့ဆီးရည္ဟာ biliverdin ပါေနတဲ့အတြက္ အစိမ္းေရာင္ ျဖစ္သြားပါတယ္။

ၾကက္ေတြမွာ ဆီးအိမ္ မရွိတဲ့အတြက္ ေက်ာက္ကပ္က ထြက္လာတဲ့ biliverdin ပါတဲ့ ဆီးရည္ဟာ ဆီးျပြန္ကတဆင့္ ဆီး၊ ၀မ္း၊ လိင္ အဂၤါ သံုးမ်ိဳးလံုးရဲ႕ ထြက္ေပါက္ေတြ ေပါင္းဆံုတဲ့ သပၺအိတ္ (cloaca) ထဲကို ေရာက္သြားပါတယ္။ cloaca ထဲ ကဆီးရည္က အူမႀကီးထဲကို အူမႀကီးရဲ႕ ေျပာင္းျပန္ ေရြ႕ရွားမႈေၾကာင့္ အူမႀကီး အထက္ပိုင္းကို ဆန္တက္ ေရာက္ရွိ သြားၿပီးမွ ေခ်းနဲ႔အတူ အျပင္ကို စြန္႔ထုတ္ပါတယ္။ ေခ်းစိမ္းပါတဲ့ ေရာဂါျဖစ္ၿပီး ေသတဲ့ၾကက္ေတြမွာ အစိမ္းေရာင္ပါတဲ့ ၀မ္းအရည္ေတြ အူမႀကီးထဲမွာ ေတြ႕ရေပမဲ့ အူသိမ္ပိုင္းမွာ မေတြ႕ရတာကို ၾကက္ေသခြဲစိတ္စစ္ေဆးသူေတြ သတိထားမိ ၾကမယ္ထင္ပါတယ္။

အတိုခ်ဳပ္ေျပာရရင္ ၾကက္ေတြ ေခ်းစိမ္းပါတယ္ဆိုတာ ၾကက္ေတြမွာ အသည္းထိခိုက္ပ်က္စီးေနေၾကာင္း၊ အသည္းကို ပ်က္စီးေစတဲ့ ေရာဂါတစ္ခုခု ျဖစ္ေနေၾကာင္း ေဖာ္ျပတဲ့ လကၡဏာတစ္ခုသာ ျဖစ္ပါတယ္။

အသည္းဟာ အသက္ရွင္မႈအတြက္ အလြန္ေရးပါတဲ့ လုပ္ငန္းမ်ားစြာကို လုပ္ေဆာင္ေပးေနတဲ့ အဂၤါတစ္ခုျဖစ္ပါတယ္။

အစာေခ်တဲ့လုပ္ငန္းအတြက္ သည္းေခ်ရည္ထုတ္လုပ္ ေပးတယ္။ အူေတြကစုပ္ယူူရရွိတဲ့ သၾကားဓါတ္ ပစၥည္းေတြကို glucose အျဖစ္ေျပာင္းေပးတယ္။ ပိုေနတဲ့ glucose ကို glycogen အျဖစ္ေျပာင္းလဲေပးၿပီး အသည္းနဲ႔ ၾကြက္သားေတြ ထဲမွာ သိမ္းဆည္းထားေပးတယ္။ သည္းေခ်ရည္က အစာမွာပါတဲ့ အဆီ နဲ႔ အဆီမွာေပ်ာ္၀င္တဲ့ vitamin A, D, E, K ေတြကို စုပ္ယူရလြယ္ေစတယ္။ အဲဒီ vitamin ေတြကို အသည္းကပဲ သိုေလွာင္ထားေပးတယ္။

အသည္းက အသက္ရွင္မႈအတြက္လိုအပ္တဲ့ အဆီဓါတ္ ပစၥည္းေတြ တည္ေဆာက္တာ၊ ၿဖိဳခြဲေခ်ဖ်က္တာ၊ သိုေလွာင္ သိမ္းဆည္း တာေတြ လုပ္ေပးတယ္။ အသည္းက ေသြးကိုခဲေစတဲ့ ဓါတ္ပစၥည္းေတြထုတ္လုပ္ေပးတယ္။ အသည္းဟာ သံဓါတ္ကို သိမ္းထားေပးတဲ့ အဓိက အဂၤါျဖစ္တယ္။ ဒါေတြက အသည္း လုပ္ေဆာင္ေပးတဲ့ လုပ္ငန္းေပါင္းမ်ားစြာထဲက နမူနာတစ္ခ်ိဳ႕ပါ။

အသည္းရဲ႕ အလုပ္ေတြထဲမွာ ကိုယ္တြင္းကိုေရာက္လာတဲ့ မိႈဆိပ္ အပါအ၀င္ အဆိပ္အေတာက္ ျဖစ္တဲ့ပစၥည္းေတြနဲ႔၊ ကိုယ္တြင္းမွာ ထြက္ေပၚလာတဲ့ အမိုးနီးယား စတဲ့ အဆိပ္အေတာက္ပစၥည္းေတြကို ေခ်ဖ်က္ေပးတဲ့ အလုပ္လဲ ပါပါတယ္။ အဆိပ္ေတြေၾကာင့္ အသည္းပ်က္စီးႏိုင္သလို၊ အဆိပ္ကို ေခ်ဖ်က္လို႔ မႏိုင္ရင္ သူကိုယ္တိုင္အဆိပ္သင့္ၿပီး အသည္း ပ်က္စီးမႈ ျဖစ္လာႏိုင္ပါတယ္။

အသည္းဟာ စြမ္းေဆာင္ရည္ အလြန္ေကာင္းပါတယ္။ အသည္းမွာ ဟိုတကြက္ ဒီတကြက္ ပ်က္စီးမႈေတြ ေတာ္ေတာ္ မ်ားမ်ား ျဖစ္ခဲ့သည့္တိုင္ ျပန္လည္ ျပဳျပင္တည္ေဆာက္ႏိုင္စြမ္း (regeneration capacity) အလြန္ေကာင္းတဲ့ အတြက္ က်န္းမာေရးကို ဟန္မပ်က္ ထိန္းထားေပးႏိုင္စြမ္း ရွိတယ္လို႔ဆိုတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ၾကက္မွာ အသည္းပ်က္စီး ေနေၾကာင္း ေဖာ္ျပတဲ့ လကၡဏာကို ထင္ထင္ရွားရွား ေတြ႕လာရင္၊ ပ်က္စီးမႈဟာ အလြန္ႀကီးမားတဲ့အတြက္ အသက္ရွင္ဖို႔ ခက္ခဲ သြားၿပီ ဆိုတာ နားလည္ထားရပါလိမ့္မယ္။ ဒီလိုပံုစံနဲ႔ ၾကက္တစ္ခ်ိဳ႕ေသခဲ့ရင္ ၾကက္အုပ္ထဲက ၾကက္ ေတာ္ေတာ္ မ်ားမ်ားမွာလည္း အသည္း ထိခိုက္မႈရွိထားၿပီးၿပီ လို႕ သေဘာေပါက္သင့္ပါတယ္။

အသည္းပ်က္စီးမႈရွိေနတဲ့ ၾကက္ေတြမွာ၊ အစာစားပ်က္တာ၊ မိႈင္ကုပ္တာ၊ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ေလွ်ာ့လာတာ၊ ၀မ္းပ်က္တာ၊ ၀မ္းအရည္မ်ားမ်ား အႀကိမ္မ်ားမ်ား သြားတာ (ဆီးပိုသြားတာ)၊ အေမြးအေတာင္မစိုေျပတာ၊ အသက္ရွဴၾကပ္တာ စတဲ့ (တျခားေရာဂါေတြမွာလဲေတြ႕ရတတ္တဲ့) လကၡဏာေတြကို ေတြ႕ရတတ္ပါတယ္။

ၾကက္ေတြမွာ၊ အစိမ္းေရာင္ (စိမ္း၀ါေရာင္) ၀မ္းသြားတာ၊ ၀မ္းဘိုက္ေဖာင္းလာတာ၊ ေရဖ်ဥ္းစြဲတာ၊ ေသြးေကာင္းေကာင္း မခဲတာ၊ ႏႈတ္သီးေတြ ေျခသည္းေတြ ပံုမမွန္ျဖစ္လာတာ၊ အေမြးအေရာင္ေျပာင္းတဲ့ လကၡဏာေတြ ေတြ႕ရရင္ အသည္း ပ်က္စီးမႈေၾကာင့္ ျဖစ္မယ္လို႔ ေျပာႏိုင္ပါတယ္။

ဥၾကက္မေတြကို စြမ္းအင္ဓါတ္လြန္ကဲတဲ့အစာေတြ ေကၽြးတဲ့အတြက္ အသည္းမွာ အဆီမ်ားလြန္းတဲ့ အဆင့္ ျဖစ္တတ္ ပါတယ္။ အဆီမ်ားလြန္းတဲ့အသည္းဟာ ေသြးယိုထြက္မႈ၊ ကြဲအက္မႈ ေတြျဖစ္တဲ့အထိ အသည္းကိုပ်က္စီးေစႏိုင္ပါတယ္။

အခ်ိဳ႕ကူးစက္ေရာဂါေတြဟာ ၾကက္ေတြရဲ႕ အသည္းကို တိုက္ရိုက္ဖ်က္ဆီးတတ္ၾကတယ္။ Avian adenovirus, Avian hepatitis E virus, Avian leukosis virus, စတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္ေတြဟာ အသည္းကို အဓိကထားပ်က္စီးေစတဲ့ ေရာဂါပိုးေတြ ျဖစ္ပါတယ္။

အခ်ိဳ႕ ကူးစက္ေရာဂါေတြက ၾကက္ေတြရဲ႕ အျခားအဂၤါအစိတ္အပိုင္းေတြနဲ႔အတူ အသည္းကိုပါ ထိခိုက္ပ်က္စီးမႈ ရွိေစ ႏိုင္တဲ့အတြက္ တျခားေရာဂါလကၡဏာေတြနဲ႔အတူ အသည္းပ်က္စီးတဲ့ လကၡဏာေတြကို ျဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္။ ၾကက္လည္လိမ္၊ ၾကက္ငွက္တုပ္ေကြး၊ စတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္ေတြနဲ႔ E. coli, Salmonella pullorum, Pasteurella multocida, Erysipelothrix rhusiopathiae, Campylobacter spp. Ornithobacterium rhinotracheale (ORT) စတဲ့ ဘက္တီးရီးယားေတြေၾကာင့္ အသည္းထိခိုက္ပ်က္စီးမႈ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။

အာဟာရဓါတ္မမွ်တမႈေတြေၾကာင့္ျဖစ္ေစ၊ အဆိပ္အေတာက္ေတြေၾကာင့္ျဖစ္ေစ၊ ကူးစက္ေရာဂါေတြေၾကာင့္ျဖစ္ေစ၊ အသည္းပ်က္စီးမႈျဖစ္ခဲ့ရင္၊ ၾကက္ေတြမွာ ေခ်းစိမ္းပါတယ္ဆိုတဲ့ လကၡဏာ ျဖစ္လာႏိုင္ပါတယ္။

ဒါေၾကာင့္ ၾကက္ေတြမွာ ေခ်းစိမ္းပါတာ ေတြ႕လာခဲ့ရင္ လည္လိမ္လို႔ ထင္လိုက္ၾကမဲ့အစား၊ ေခ်းစိမ္းပါႏိုင္တဲ့ တျခား အေၾကာင္းအရာေတြကိုပါ ထည့္သြင္းစဥ္းစားၾကၿပီး အသည္းပ်က္စီးမႈကို ကာကြယ္တားဆီးေပးပါလို႔ ေျပာလိုပါတယ္။

credit## Dr Aung Myint